Klinisch redeneren doe je het best gestructureerd en volgens de 6 stappen die Marc Bakker in Nederland introduceerde. Door te oefenen ontwikkel je je klinische blik. Dat hoeft niet persé in een acute situatie, zoals veel verpleegkundigen denken. Ook een situatie die een langere periode beslaat leent zich uitstekend voor de methode. Weet ook dat klinisch redeneren niet goed of fout is. Je kunt er enkel van leren. Iedereen reageert namelijk anders in elke situatie. Daarnaast kun je naderhand door middel van reflecteren nog meer uit je leercurve halen. Klinisch redeneren met een collega kan leuke en leerzame nieuwe visies laten zien op een situatie. De corona / COVID-19 pandemie gaf ook interessante cases met nieuwe inzichten. Hieronder lees je over de 6 stappen en kom je enkele voorbeelden tegen.
De zes stappen van het klinisch redeneren
Zie de 6 stappen als een leidraad om te klinisch redeneren. Als verpleegkundige moet je een bedreigde situatie herkennen en kunnen overzien. Iedere stap van de methode helpt je meer en meer de situatie, of het vraagstuk, te overzien. Kijk maar mee naar onderstaande stappen met bijbehorende voorbeelden.
Stap 1 klinisch redeneren: Oriënteren op de situatie
Het is de bedoeling dat je de situatie van de patiënt overziet. Je gaat het (klinische) beeld van de patiënt vormgeven en presenteren. Maar misschien nog wel belangrijker: het kunnen beargumenteren wat je ziet. Daar leer je van! Een voorbeeld kan zijn: je vindt je patiënt tijdens de nachtdienst naast zijn bed op de grond. Je zoekt in deze stap uit wat relevante bekende kennis is. Je kunt bijvoorbeeld beknopt vertellen wat de huidige situatie is (man van 84, bekend met Parkinson, diabetes mellitus en slechtziendheid, heeft temazepam gehad voor de nacht, is in de nacht gevallen naast zijn bed).
Stap 2: (Klinische) probleemstelling
Je bevindt jezelf in een situatie, maar wat is nu eigenlijk het probleem? In deze stap is het de bedoeling dat je kunt aantonen wat feitelijk de problemen zijn. Daarbij onderscheid je niet alleen lichamelijke (somatische) en mentale (psychische) aspecten, maar je moet ze ook zo nodig kunnen linken met elkaar. Heeft het één met het ander te maken? Lokt het lichamelijke het mentale wellicht uit? In deze stap onderzoek je welk probleem prioriteit heeft en welke op de lange termijn behandeld kan worden. In deze stap zoeken verpleegkundigen vaak uit welke orgaansystemen worden aangesproken bij dit probleem (bijvoorbeeld het ademhalingsstelsel of het bewegingsstelsel). Een voorbeeld kan zijn: je patiënt is uit bed gevallen, want hij is nachtblind en kon daardoor niet goed zien. Als prioriteit is het somatische deel: bloedt de patiënt actief? Is er schade aan/in het hoofd? Minder prioriteit heeft op dít moment het minder goed kunnen zien in het donker. Dat probleem pak je later aan, wanneer de problemen met de hogere prioriteit zijn bekeken.
Stap 3: Aanvullend onderzoek
In de volgende van de 6 stappen ga je bedenken wat je nog meer zou willen weten van de situatie om alles goed te kunnen overzien. En om daarmee weloverwogen keuzes te maken. Is er meer informatie nodig? Heb je de hulp van een andere discipline nodig, zoals een arts? Moet er een bloedgasanalyse plaatsvinden? Moet je een bepaald meetinstrument inzetten? Een voorbeeld kan zijn: ik wil graag weten of deze patiënt koorts heeft door het meten van de temperatuur. Of: om eventuele verhoogde hersendruk te meten controleer ik zijn pupillen met het lampje.
Stap 4: Beleid
Nu kun je echt laten zien wat je waard bent als verpleegkundige. Als je met de arts moet overleggen kun je alvast al je informatie paraat hebben. Eventuele materialen kun je in de tussentijd al bij elkaar zoeken. Let op dat je je positie weet en niet iets doet wat buiten je verantwoordelijk ligt. Je bent niet de dokter en hoeft zijn taken ook niet uit te voeren. Een voorbeeld kan zijn: denk je dat de arts na de val van de patiënt alle vitale functies wil weten? Dat heb jij reeds bedacht en dus heb je aan de telefoon al deze parameters al genoteerd. Weet jij dat deze patiënt hoogstwaarschijnlijk gaat starten met infusie? Je kunt alvast de infuuspaal en benodigdheden bij elkaar zoeken.
Stap 5: Verloop
Wat zou het gevolg kunnen zijn van het beleid dat is ingezet? Wat kunnen gevolgen zijn op de korte termijn? En op de lange termijn? Welke risico’s loopt de patiënt met dit beleid en kan ik daar als verpleegkundige iets aan doen? Een voorbeeld: je patiënt is gevallen, heeft geen ernstige acute problemen en heeft hoofdpijn aan de val overgehouden. Op de korte termijn kun je hem pijnmedicatie geven. Een oplossing voor het slechte zicht kun je op de lange termijn bedenken, door bij de arts te opperen een oogarts in consult te vragen voor advies en eventueel behandeling.
Stap 6: Evaluatie van de 6 stappen van klinisch redeneren
Je bent klaar met de situatie, maar de laatste stap is nog erg belangrijk. Namelijk: wat heb je geleerd of wat zou je een andere keer anders of beter kunnen doen? Heb je soms teveel gefocust op het één en heb je iets anders daardoor te weinig aandacht gegeven? Reflecteer op je eigen handelen en evalueer met een collega of je werkbegeleider. Een voorbeeld kan zijn: mijn patiënt is gevallen en ik heb in de situatie daarna erg gefocust op zijn huidbeschadigingen. Hij bloedde gelukkig niet. Ik heb minder op zijn spraak gelet, daardoor kwam ik er pas later achter dat zijn hij niet helemaal helder sprak. Ik had wellicht eerder zijn bloedsuiker kunnen meten om zo een hypoglykemie te kunnen aantonen of uitsluiten.
Dat waren de 6 stappen van het klinisch redeneren nog eens uitgebreid uitgelegd. Bedenk dat klinisch redeneren niet goed of fout kan zijn. je kunt er enkel van leren. Iedereen reageert anders in elke situatie. Klinisch redeneren met een collega kan leuke en leerzame nieuwe visies laten zien op een situatie.
6 stappen van klinisch redeneren: en nu aan de slag!
Je kunt op Enurse oefenen met echte casuïstieken uit de praktijk. Er is een casus over een oudere in het ziekenhuis, een casuïstiek over pijn in de nachtdienst, een casus over een patiënt die is gevallen, een casus over iemand die niet lekker is geworden in de thuiszorg of wijkverpleging situatie, een casus over de diagnose rectaal bloedverlies en een casus over een cliënt met diarree.
Meer weten over reflecteren op een situatie? Bekijk onze voorbeelden op de thema pagina over reflecteren en reflectie op een situatie. Bekijk ook de artikelen over andere meetinstrumenten in de zorg.