De PES-structuur is een methodiek waarmee je als verpleegkundige op een duidelijke en gestructureerde manier een verpleegprobleem formuleert. PES staat voor Probleem, Etiologie (de oorzaak) en Signaal (de waarneembare kenmerken). Door deze drie onderdelen met elkaar te verbinden, maak je inzichtelijk wát er aan de hand is, waardoor het komt en waaraan je het herkent.
De PES is een hulpmiddel voor zorgverleners om verpleegkundige diagnoses te stellen en vervolgens zorgplannen te ontwikkelen.
Een goede PES-zin helpt bij methodisch rapporteren, ondersteunt het klinisch redeneren en zorgt voor een duidelijke overdracht naar collega’s. Op deze pagina leggen we uit wat een PES-zin is, geven we concrete voorbeelden, benoemen we veelgemaakte fouten én delen we tips om er zelf beter in te worden.
Lees meer over het stellen van verpleegkundige diagnosesn in het Handboek Verpleegkundige diagnosen van Lynda Carpenito.
Wat is de PES structuur?
Uitleg, voorbeelden en tips voor verpleegkundigen
De PES-structuur is een methode waarmee je als verpleegkundige een verpleegprobleem formuleert in drie onderdelen:
P = Probleem
E = Etiologie (oorzaak)
S = Signaal (waarneming)
P: Probleem: Hier wordt het aard van het probleem beschreven, zoals pijn, vermoeidheid, hoofdpijn, en andere symptomen die de patiënt ervaart.
E: Etiologie: Dit omvat de oorzaak van het probleem, variërend van aangeboren aandoeningen tot verwondingen, ziekten of bijvoorbeeld leefstijl.
S: Symptomen: Hier worden de specifieke tekenen en symptomen geïdentificeerd die gerelateerd zijn aan het probleem, zoals roodheid van de huid, koorts, verlies van eetlust, enzovoort.
De PES-structuur helpt verpleegkundigen niet alleen bij het beschrijven van problemen, maar ook bij het stellen van verpleegkundige diagnoses en het kiezen van passende interventies. Het maakt inzichtelijk waar de zorgvraag precies ligt — en hoe je daar als verpleegkundige doelgericht op kunt reageren.
In de praktijk wordt de PES vaak gebruikt in combinatie met andere methodieken, zoals de 11 gezondheidspatronen van Gordon, de NANDA-verpleegkundige diagnoses of het verpleegkundig proces. Ook sluit het goed aan bij vaardigheden die belangrijk zijn binnen de CanMEDS-rollen, zoals klinisch redeneren, communiceren en samenwerken met collega’s.
Een goede PES-zin is kort, concreet en relevant. Hieronder leggen we je uit hoe je de structuur toepast in de praktijk.
Hoe maak je een PES structuur in stappen? Een voorbeeld van toepassing
Stel: je merkt dat jouw patiënt elke avond een te hoge bloedsuikerspiegel heeft. Of je ziet dat iemand een beginnende doorligplek op de stuit ontwikkelt. Je weet dat je als verpleegkundige verschillende interventies kunt inzetten — maar welke zijn nu het meest passend?
Om daarachter te komen, is het belangrijk dat je eerst het verpleegprobleem goed formuleert. Dat doe je met behulp van de PES-structuur:
P = Wat is het probleem?
E = Wat is de oorzaak?
S = Waaruit blijkt dat?
Door deze drie onderdelen zorgvuldig te formuleren, krijg je zicht op wat er écht speelt — en kun je veel gerichter en doelmatiger handelen. Let erop dat je zo objectief mogelijk blijft. Stel jezelf bij elk onderdeel steeds de vragen:
– Wat zie ik?
– Wat hoor ik?
– Wat kan ik verklaren?
– Wat weet ik nog niet?
P: Probleem
Wat zie je als verpleegkundige? Welke beperking, klacht of verandering valt je op bij je patiënt? Denk bijvoorbeeld aan pijn, onrust, verstoorde mobiliteit of verminderde zelfzorg. Kijk met een klinische blik: heeft de patiënt er last van in het dagelijks functioneren?
E: Ethiologie
Wat heeft er mogelijk geleid tot deze situatie? Denk aan lichamelijke, psychische of sociale factoren zoals medicatiegebruik, verslaving, trauma’s, stress, of het ontbreken van een ondersteunend netwerk. Probeer verbanden te leggen tussen oorzaak en klacht — maar wees ook eerlijk als je nog iets niet zeker weet.
S: Symptomen
Wat zie, hoor of meet je? Dat kunnen lichamelijke signalen zijn zoals een verhoogde hartslag of wondgeur, maar ook gedrag of uitspraken van de patiënt. Denk na over de gevolgen: beïnvloeden deze signalen het lichamelijk of psychisch welbevinden van je patiënt?
Waar moet je op letten bij het schrijven van een PES?
Let erop dat je zo objectief mogelijk formuleert. Vermijd aannames of interpretaties die je niet kunt onderbouwen.
Dus liever niet: “Patiënt ligt teveel in bed.” — dat is een oordeel.
Wel: “Patiënt ligt >20 uur per dag in bed, volgens observatie en rapportage.”
Gebruik feiten die meetbaar, observeerbaar of controleerbaar zijn. Bijvoorbeeld:
“Sinds 2 dagen temperatuur boven 38,5°C.”
“Urineproductie: 1,5 liter per 24 uur via katheter.”
Hoe concreter je bent, hoe beter collega’s (en jijzelf) op die informatie kunnen handelen.
Wil je meer lezen en je verdiepen in verpleegkundige diagnoses? Lees dan het Handboek Verpleegkundige diagnosen Lynda Carpenito.
Oefenen met een voorbeeld PES
Aan de hand van een voorbeeld casus gaan we oefenen en analyseren met het stappenplan van de PES.
Casus:
Meneer X ligt op een vierpersoonszaal in het ziekenhuis. Hij is volledig afhankelijk van hulp bij ADL en mobilisatie. Op jouw aandringen komt hij drie keer per dag kort uit bed om in de stoel te zitten of naar het toilet te gaan. De fysiotherapeut oefent dagelijks met hem. Hij eet weinig en laat meer dan de helft van zijn maaltijden staan. Meneer X heeft diabetes mellitus waarvoor hij insuline gebruikt. Je ziet dat zijn huid op de stuit rood en ontveld is. Hij klaagt over pijn op die plek.
Een voorbeeld van de PES uitwerking in deze casus:
P: Probleem
1. Meneer X. heeft een doorligplek (decubitus).
2. Hij heeft pijn, vooral op de stuit.
E: Ethiologie (oorzaak)
1. De patiënt brengt gemiddeld 21 uur per dag in bed door.
2. Hij heeft weinig eetlust en laat meer dan de helft van zijn maaltijden staan; kortweg een verminderde voedingsinname.
3. Dhr. lijdt aan diabetes mellitus
S: Symptomen
1. De huid op zijn stuit is ontveld en vertoont ernstige roodheid. Ook heeft hij pijn op precies die plek.
Met behulp van de PES-structuur kunnen zorgverleners nu duidelijk het probleem (doorligplekken), de oorzaken (langdurig bedrust, ondervoeding, diabetes) en de symptomen (huidproblemen en pijn) identificeren. Dit stelt hen in staat om doelgerichte interventies (drukverdeling, voedingsondersteuning, wondzorg) en behandelingen te plannen en de patiëntenzorg te verbeteren.
Meer lezen op Enurse.nl
In de gezondheidszorg worden er talloze meetinstrumenten gebruikt om de (kwaliteit van) geleverde zorg te monitoren of te meten, zoals de Glasgow Coma Schaal of het meten van vitale functies, zoals de ademhaling of hartslag. Wil je daar meer over weten? Bekijk dan het artikel over meetinstrumenten in de gezondheidszorg.
